با اینکه سن و سالی از او گذشته در این هوای سرد، پا در گِل کرده است و در حالی که با دست، ” آزولا ” یا “سرخس آبی ِ کوچک” را از شالیزار جمع می کند، می گوید : تا چشم کار می کند ، این آزولاها زمین شالیزار را پُر کرده است.
مشهدی محرم اضافه می کند : اگرچه به ما کشاورزان گفته اند ؛ آزولا برای شالی ها خوب است و کار ِکود را می کند اما در بهار و زمان کشت و کارِ برنج ، آنقدر زیاد می شود که ساقه های جوان شالی را خم و شالیزار را خفه می کند و مجبور می شوم با کمک چند کارگر، آزولا ها را از سطح شالیزار جمع کنم.
وی می گوید : از آنجا که استخر پرورش ماهی ام، کنار شالیزار است، پاییز هم از دست آزولاها راحت نیستم و وقتی باران، شدید می شود و آب بالا می آید، آزولاها وارد استخر و خیلی زود ، تکثیر می شوند و سطح استخر را می پوشانند ؛ برای همین مجبورم ، برای اینکه اکسیژن ماهی ها کم نشود، آزولا را جمع کنم.
آنطور که این کشاورز توضیح می دهد : فقط کافی است چند دانه آزولا، خودش را به آب برساند، اگر چه بسیار کوچک هستند اما می‌توانند در مدت ۲ تا ۳ روز به ۲ برابر میزان خود برسند.
به او می گویم : کارشناسان کشاورزی اعلام کرده اند ؛ از آزولا می توان به عنوان خوراک دام و طیور استفاده کرد و او چرا این کار را نمی کند؟
مشهدی محرم می گوید : فقط ۲ ” گاو ” دارم که آزولا نمی خورند و برای اردک ها هم حتما باید آزولاها را جمع ، خشک و با “سبوسِ برنج” مخلوط کنم که وقت گیر و هزینه بر است و برایم نمی صرفد.
قرار بود قاتقِ نانِ شالیزارها شود ، قاتل جان شان شد.
سراغ مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی گیلان می روم تا بدانم آزولا از کجا آمده است.
ابراهیم اکبرزاده می گوید : “آزولا” یک “سرخسِ کوچکِ آبی ِ” سبز رنگ است که در مواقعی از سال، بخش هایی از آن به قرمز تیره تغییر رنگ می دهد اما اغلب، سبز روشن است .
آنطور که او توضیح می دهد : این گیاه در آب‌های راکد و آرام از جمله نهرها، تالاب‌ها و شالیزارها شناور است و با ریشه‌های نازک و قدرت تکثیر بالایی که دارد، در مدت چند روز، تکثیر و ۲ برابر می شود و مثل یک فرش سطح آب را می پوشاند.
مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی گیلان نگاهی هم به مزایا و تاریخچه ورود این گیاه غیربومی به ایران دارد و توضیح می دهد: آزولا به دلیل جذب ازت هوا و انتقال آن به خاک، باعث غنی شدن خاک های زراعی فقیر می شود و همچنین منبع غذایی مناسبی برای دام ها و انواع طیور است و برای همین، سال ۶۳ وارد گیلان شد و پس از تکثیر به شالیزارها انتقال یافت اما با سرعت تکثیری که داشت، کم کم فرش خود را بر زمین شالیزارها و پس از آن هم در تالاب ها و آب بندان ها گستراند .
ابراهیم اکبرزاده اذعان دارد که اگر رشد و تکثیر آزولا کنترل نشود، تبدیل به یک گونه مهاجمِ آبی می شود که افزون بر شالیزار ، ممکن است منابع آبی دیگر را هم با چالش هایی مواجه کند.
او در عین حال معتقد است ؛ آزولا اگرچه تاچند سال پیش به معضلی برای شالیزارهای گیلان، تبدیل شده بود اما حالا وضع بهتر است و رشد آن در بسیاری از شالیزارها تقریبا کنترل شده و بیشتر، شالیزارهای حاشیه آب بندان ها و تالاب های بندر انزلی، صومعه سرا، رضوانشهر و لنگرود را در گیر کرده است.
در حالی که شالیکاران می گویند : تولید برنج وابسته به آب است و شالیزار به ویژه در مرحله داشت برنج، برای کاهش رشد گیاهان هرز ، باید پُر از آب باشد ، مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید : اگر آب کمتری در شالیزارها باشد، رشد آزولا به صورت کنترل شونده ای ادامه می یابد و شالی های جوان، دیگر آسیب نمی بینند.
البته شالیکارانی که شالیزارهای شان با مشکل آزولا مواجه است، عقیده دیگری دارند و می گویند : وقتی آب شالیزارها را کم و بعد زیاد می کنیم ، رشد آزولا بیشتر می شود.
فرش سبز نفس گیر بر پهنه های آبی
مشکلات زیست محیطی آزولا، این گیاه غیر بومی را هم نباید از قلم انداخت.
کارشناسان محیط زیست می گویند : از آنجا که آزولا از نظر فیزیولوژیکی در سطح آب رشد می کند و تکثیرمی شود ، قرار گرفتن هزاران قطعه از آن در کنار هم و تنیده شدن ریشه های نازک آن در هم، مثل یک فرش، روی سطح آب را می پوشاند و باعث جلوگیری از رسیدن اکسیژن و نور به آب و درنتیجه کاهش رشد و تکثیر گونه های گیاهی و آبزیان در آب بندان ها و تالاب ها می شود.
نگرانی در خصوص آزولا وقتی بیشتر می شود که بدانیم این گیاه به علت سبک بودن ریشه ها و کوچک بودن، با جریان آب یا با چسبیدن به پای پرندگان از جایی به جای دیگر انتقال می یابد و به سرعت تکثیر می شود ، گیاهی که برای رشد و تکثیر بیشتر، مواد معدنی سودمند آب را می گیرد و از طرفی مانع رسیدن نور خورشید به آب می شود و به این ترتیب رشد و تغذیه گیاهان و موجودات آبزی را با مخاطراتی روبرو می کند .
اکتشاف نفت، این بار از چاهی که از دل آزولا غُل می زند.
قصه آزولا به این دردِسرهایی که ایجاد کرده ، ختم نمی شود و آزولا ، پُشت نقاب سبز و مخملینش ، طلای سیاه ِ نهفته دارد.
به همت محققان گیلانی، پای آزولا از شالیزار، آب بندان و تالاب، به آزمایشگاه باز شده و فایده اش را فراتر از کود و خوراک دام و طیور به رُخ دنیا می کشد.
“آزولا” این بار در محیط تحت فشار و دمای بالا، در کمتر از نیم ساعت به “نفت” این ماده ارزشمند اقتصادی تبدیل شده است؛ فرآیندی که در شرایط عادی و طبیعی، میلیون ها سال ، تحت فشار و دما در بین لایه های زیرین زمین، رخ می دهد.
مدال افتخار “فناوریِ تبدیل آزولا به نفت” بر گردن محققان گیلانی
محققان گیلانی این بار نفت را با آزولا به انرژی تجدیدپذیر تبدیل کردند.
اگرچه پیش از این کشورهای دیگر ، فناوری تبدیل ” ریز جلبک” به نفت را داشته اند اما پیش از این، در هیچ جای دنیا از ” آزولا” ، نفت تولید نشده بود و این فناوری در اختیار محققان کشورمان قرار دارد و نتیجه تحقیقات شبانه روزی آنها است ؛ رویدادی که با توجه به تکثیر سریع آزولا و در دسترس بودنش در گیلان، می تواند زمینه ساز تحولی عظیم در ذخایر انرژی های تجدید ناپذیر از جمله نفت فسیلی باشد.
کاهش زمان تشکیل نفت از میلیون ها سال به ۲۰ دقیقه
رییس پارک علم و فناوری گیلان می گوید : اعضای هیات علمی یکی از واحدهای فناور زیرمجموعه پارک علم و فناوری گیلان ، موفق شدند، آزولا ، این گیاه مهاجم آبی را به هنر کیمیا کنند و از آن نفت تولید کنند.
علی باستی افزود : ابوعلی گلزاری مبتکر گیلانی و مدیر گروه تحقیقاتی پروژه تولید نفت زیستی ، توانست برای نخستین بار در دنیا ، در مرحله اول ، از آزولا در مدت ۲ ساعت و در فرآیندی ، نفت تولید کند که این ایده به عنوان یک فناوری نتیجه بخش و موفق در پارک علم و فناوری گیلان به ثبت رسید.
آنطور که او می گوید : پس از به ثمر رسیدن این کار در گیلان، این محقق گیلانی در مرحله بعد برای کاهش زمان تبدیل آزولا به نفت، آستین های همت را بالا زد و این پژوهش را در قالب یک گروه تحقیقاتی مشترک، متشکل از پژوهشگران گیلانی، ژاپنی و هُلندی، ادامه داد و در فرآیندی توانست، زمان تبدیل آزولا به نفت را از ۲ ساعت به ۲۰ دقیقه کاهش دهد و در نهایت در این فرآیند، مواد اولیه زیست پالایشگاهی از جمله نفت، گازوئیل، بیوچار یا “تصفیه کننده هوا و جاذب فلزات معلق سنگین در هوا” و نیز کود زیستی تولید کند.
رییس پارک علم و فناوری گیلان هدف از این کار خلاقانه را حل مشکل زیست محیطی و جلوگیری از آسیب گیاه آزولا به تالاب های گیلان و نیز تولید نفت تجدید شونده دانست و گفت : البته در حال حاضر تجاری سازی آن اقتصادی نیست.
علی باستی در تشریح این موضوع با بیان اینکه ایران کشوری نفت خیز است گفت : با توجه به منابع عظیم نفتی ، در دسترس بودن آن و نیز امکانات استخراج و پالایشگاهی، هزینه های استخراج نفت در کشورمان ، به مراتب کمتر از هزینه های تجاری سازی فناوری تبدیل آزولا به نفت تمام می شود و این فناوری برای کشورهایی که دخایر نفتی ندارند و نیز آیندگان مان که با خطر کاهش ذخایر سوخت فسیلی مواجهند، کاربردی تر است .
او البته اذعان دارد که ایران ، صاحب این فناوری است و این یک موفقیت پژوهشی مهم در دنیا محسوب می شود.
مهاجم سبزِ آبی به هنر کیمیا شود.
سراغ ابوعلی گلزاری مبتکر گیلانی و مدیر گروه تحقیقاتی طرح تبدیل آزولا به نفت می روم .
از او درباره چرایی تحقیق بر روی تولید نفت زیستی می پرسم و می گوید : از آنجا که میلیون ها سال طول می کشد تا مواد آلی در کف دریا و در اعماق زمین، در دما و فشار لایه ها، تبدیل به ذخایر فسیلی از جمله نفت شود، با خودم فکر کردم اگر این شرایط در محیط آزمایشگاهی، شبیه سازی شود ، می توان در یک مخزن تحت فشار و در دمای بالا، این فرآیند میلیون ساله طبیعت را در شرایط مصنوعی انجام داد و نفت تولید کرد که به لطف خدا ، این ایده عملی شد.
این مبتکر گیلانی افزود : در مرحله اول، پیش از اینکه ایده استفاده از آزولا ” به ذهنم برسد ، تبدیل “ریز جلبک ” به نفت را امتحان کردم که جواب داد اما از آنجا که جلبک ها ریزترین مواد آلی موجود در طبیعت هستند ، برای انجام این کار، نیاز به تکثیر و تولید ریزجلبک های بسیاری بود که هزینه بر است.
ابوعلی گلزاری که مدرک فوق دکترای مهندسی محیط زیست دارد ، به کاربردهای آزولا در دنیا اشاره کرد و گفت : بسیاری از کشورها از آزولا ، برای جذب نیتروژن و فسفر موجود در آب و تصفیه پساب های صنعتی، تولید صنایع دارویی، خوراک دام، طیور و ماهی استفاده می کنند و به دلیل همین کاربردها و نیز فرواوانی آن، از این گیاه در دنیا به عنوان “معدن طلای سبز” یاد می کنند اما ما اینجا در ایران ، از این معدن طلای سبز، “طلای سیاه” یا همان “نفت” تولید کردیم.
وی در پاسخ به این سوال که چطور شد، آزولا را از بین مواد آلی برای این کار انتخاب و امتحان کردید هم توضیح داد : از آنجا که آزولا در منابع آبی گیلان ، به اندازه کافی وجود دارد و هر ۴ روز ، بدون اینکه نیاز به انجام کاری باشد، ۲ برابر می شود و از طرفی در برخی از مناطق، یک تهدید زیست – محیطی برای منابع آبی به شمار می رود، سراغ آزولا رفتیم و برای نخستین بار در دنیا توانستیم از آزولا در مرحله اول در مدت ۲ ساعت ، “نفت زیستی ” یا نفت تجدید پذیر تولید کنیم.
ابوعلی گلزاری می گوید : ایجاد ارزش افزوده برای آزولا به عنوان یک ماده اولیه سوختی ،افزایش رغبت مردم به جمع آوری آن و پاکسازی منابع آبی، مهم ترین اهداف این پژوهش بود که به لطف خدا به ثمر نشست.
نفت آزولایی از ایران تا ژاپن و هلند
ابوعلی گلزاری، برایم تعریف می کند که برای کاهش زمان فرآیند تبدیل آزولا به نفت و استفاده از امکانات و تجهیزات مدرن و روز مورد نیاز، راهی ژاپن شد و توانست با مخزن تحت فشار ژاپنی و همچنین با همفکری اساتید دانشگاه توکیو ، در قالب یک گروه تحقیقاتی مشترک، زمان تبدیل آزولا به نفت را از ۲ ساعت به ۲۰ دقیقه کاهش دهد.
او از همکاری اش با یک شرکت دانش بنیان هلندی هم برایم می گوید و اضافه می کند: با انتقال این فناوری و دانش تولید نفت از آزولا به کشور هلند، این کشور این ایده فناورانه را تجاری سازی کرد.
از این مبتکر گیلانی در خصوص هزینه های تولید و فروش نفت تولید شده از آزولا هم می پرسم و او می گوید : تولید هر بشکه نفتِ ۱۵۹ لیتری از آزولا ۱۶ دلار هزینه دارد اما همین مقدار نفت در بازار حدود ۴۰ دلار می ارزد.
پژوهشگر ژاپنی از نفت آزولایی می گوید !
دکتر “کانیو یوشیکاوا” استاد رشته محیط زیست دانشگاه صنعتی توکیوی ژاپن که در پروژه کاهش زمان تولید نفت از آزولا مشارکت داشته می گوید : امنیتِ انرژی، تجدید پذیری و نگرانی تغییرات آب و هوایی باعث شده تا دنیا به دنبال جایگزین هایی برای منابع انرژی باشد.
او با تاکید بر محدود بودن منابع فسیلی و تجدید ناپذیر بودن آنها افزود : سوخت های فسیلی از جمله نفت، افزون بر مشکلات و اثرات سویی که بر محیط زیست می گذارد، با اعمال سیاست های امنیت انرژی و بی ثباتی قیمت، بر قیمت های جهانی اثر گذار است اما اگر نفت از مواد اولیه تجدید شونده و به وفور تولید شود ، بازار های جهانی نفت ، کمتر با تلاطم قیمت ها مواجه خواهند بود.
استاد رشته محیط زیست دانشگاه صنعتی توکیوی ژاپن می گوید : امروزه بسیاری از محققان دنیا، توجه ویژه ای به ریزجلبک ها به عنوان منبع تولید انرژی های سبز دارند اما تولید و برداشت ریزجلبک ها بسیار هزینه بر و انرژی بر است؛ بر این اساس استفاده از “آزولا” به عنوان یک ماکروجلبک با توانایی رشد و تجدید پذیری بسیار بالا، بسیار کم هزینه تر و کاربردی تر است.
دکتر “کانیو یوشیکاوا” افزود : از طرفی با برداشت مکرر و پاک سازی تالاب ها از آزولا، می توان رشد این گیاه را کنترل کرد و آن را از یک مهاجم آبی به یک ماده اولیه با ارزش افزوده، برای تولید انرژی تبدیل کرد.
پای حرف کارشناسان داخلی
برخی از کارشناسان اقتصادی ما معتقدند ، اگرچه استفاده از فناوری تولید آزولا به نفت زیستی، نسبت به استخراج نفت، برای کشورهای نفت خیز تقریبا هزینه بر است اما نباید فراموش کرد که انرژی های تجدید ناپذیری چون نفت فسیلی که از اعماق زمین و از طریق استخراج به دست می آید، روزی به پایان خواهد رسید و از طرفی باید آن را برای آیندگان هم نگه داشت و به دنبال تولید انرژی از مواد تجدید پذیر و در دسترس بود.
این کارشناسان می گویند : چنانچه دانش تولید نفت از آزولا به عنوان یک طرح اقتصادی، درست به بخش خصوصی معرفی شود و در کنار حمایت های مالی از سرمایه گذاران، زیر ساخت های لازم تولید و نیز ساز و کارهای قانونی برای فروش نفت تولیدی بخش خصوصی، در نظر گرفته شود، آثار تجاری سازی فناوری تولید نفت از آزولا ، با لغو تحریم ها، مشهود خواهد بود.
برخی ها هم معتقدند دستگاه هایی چون حفاظت محیط زیست می تواند، برای کمک به تولید نفت از آزولا ، قدم هایی بردارد تا با یک تیر ۲ نشان زده شود و افزون بر تولید نفت، با جمع آوری مکرر آزولا که نقش ماده اولیه را در این باره بازی می کند ، مشکلات زیست محیطی ای که این گیاه برای منابع آبی ایجاد کرده ، حل شود .
راهبردی که فعلا عملی نیست !
سراغ مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان می روم.
ساسان کفایی با بیان اینکه گیلان بیش از۳۰هزار هکتار پهنه تالابی دارد که زیستگاه بیش از۳۰۰ گونه پرنده از جمله پرندگان مهاجر و ۶۰ گونه ماهی است گفت : در بین تالاب های استان ، تالاب انزلی به عنوان یکی از زیست بوم‌های ارزشمند دنیا در فهرست تالاب‌های بین المللی رامسر به ثبت رسید اما ورود انواع فاضلاب و پسماند ، رشد و افزایش گیاهان مهاجمی چون آزولا و سنبل آبی، تصرف اراضی و ساخت و ساز در حریم تالاب، ورود رسوبات رودخانه ای و کاهش عمق آب ، در فهرست مونترو که تالاب های با تغییرات اکولوژیکی را در خود جای می دهد، قرار گرفت تا بیشتر مورد توجه قرار بگیرد و احیا شود.
او از اجرای پروژه های احیای تالاب انزلی در قالب برنامه میان مدت هفت ساله از سال ۱۳۹۹تا ۱۴۰۵ خبرداد و افزود : این پروژه ها، در قالب ۱۰ کد پروژه تدوین شده که پاکسازی تالاب از آزولا هم در بخش حفاظت از اکوسیستم در نظر گرفته خواهد شد.
از مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان می پرسم آیا می توان بخشی از اعتبارات این کار را صرف فرآیند تبدیل آوزلا به مواد اولیه پالایشگاهی و نفت زیستی کرد تا هم هزینه های تجاری سازی این فرآیند تامین و هم تالاب ها به وِیژه تالاب انزلی از آزولا که گیاهی مخرب است، پاکسازی شود که او در پاسخ می گوید : به نظر می رسد پاسخ به این سوال در حال حاضر کمی عجولانه است و نخست باید بررسی جامعی در خصوص امکان علمی، فنی و توجیه اقتصادی تولید مشتقات نفتی از آزولا انجام شود و آنگاه در این باره پاسخ روشنی داد.
آینده تو را می خواند !
اینکه در کشوری غنی از نفت فسیلی باشی و به لحاظ دارا بودن ذخایر انرژی های فسیلی در دنیا حرف های زیادی برای گفتن داشته باشی، حرف تازه ای نیست اما اینکه بتوانی دانش و فناوری تولید این طلای سیاه از مواد تجدیپذیر و مخرب محیط زیست را به نام خود بزنی، حرف دیگری است که باید حسابی به رخ دنیا کشید !
فناوری تبدیل آزولا به نفت که کشورهای بدون ذخایر نفتی سراغش آمده و خواهند آمد و این انتقال فناوری که به نام ایران است، نام محققان ایرانی را پر آوزاه تر کرده و خواهد کرد.
روزی از راه خواهد رسید که با معرفی این قابلیت اقتصادی به سرمایه گذران، هموار شدن مسیر سرمایه گذاری و ایجاد تعادل بین هزینه های فرآیند تبدیل آزولا به نفت، ایران در ردیف کشورهای تولید و صادر کننده نفت زیستی دنیا قرار بگیرد.
