به گزارش پایگاه اطلاع رسانی گیل نامه / مومن صالحی : هم اینک در نیمه اول اسفند ماه ۱۳۹۹ ، مطالعه کتاب فوق العاده ارزشمند و صد البته لذتبخش “جنبشی که به انقلاب تبدیل شد” تالیف استاد ارجمند جناب دکترناصر عظیمی را به پایان رساندم .کتاب اگر چه بیش از انکه راوی بخش مهمی از تاریخ این مرز و بوم باشد ،بیشتر به یک پژوهش تطبیقی شباهت دارد تا نوری به تاریکی های بزنگاههای جنبش و انقلاب جنگل بتاباند و در عین حال خط روایی خود را نیز از دست ندهد.
براستی کلامی و سخنی برای تقدیر از این تلاش ارجمند جناب اقای دکتر عظیمی نمی یابم که بیست سال، که عمری هست بر روی تهیه مدارک و منابع و ماخذ این اثر نفیس گذاشته و در کنار ان سفرهای میدانی بسیاری در جغرافیای داستان داشته و نقشه های استثنایی تهیه و در کتاب درج نموده اند. جز اینکه بکوشم در هر جمع و محفل حضوری و مجازی از ان سخن بگویم و این کتاب شریف را معرفی نمایم .
اما چرا این کتاب جالب توجه است ؟
اول – نوع روایت و قلم ، انقدر شیرین و در عین حال واقع بینانه است که آدمی را به تونل زمان پرت میکند و می بینی حدود یکصد و ده سال پیش در گیلان و جای جای رشت و روستاهایی از جمله کسما و گوراب زرمیخ و الیان و زیده و کیش دره و ملاسرا …. حضور داری و انگار تماشاچی فیلمی بلند و تراژیک درتاریخ گیلان هستی .نویسنده در این بخش خود به این مناطق سفر نموده و مشاهدات و مصاحبه ها با اخرین بازماندگان وقایع را برای راستی یابی وقایع به انجام میرساند .کاری که با گذر زمان و از دست رفتن بازماندگان ان واقعه ، برای دیگرپژوهشگران اینده براحتی مقدور و میسرنخواهد بود.
دوم – شخصیت پردازی های دقیق و با جزئیات بازیگران ان دوره از طریق تطبیق اسناد قدیم و جدید ، مراجعه به کتب فراوانی که در بخش منابع و ماخذ کتاب بدانها اشاره شده ، مصاحبه ها و استدلال هایی که حاصل تطبیق روایات مختلف و تعمق و تفکردریک یک ماجرا حاصل میشود ،است.بدین ترتیب نویسنده ، خواننده را بیش از همیشه به اصل واقعیت نزدیک میکند . در همین زمینه با بازیگران اصلی این بخش از تاریخ گیلان و ایران از جمله میرزا کوچک خان ، حاج احمد کسمایی ، حسن خان آلیانی ،میرزا حسین خان کسمایی، دکتر حشمت ،حیدر خان عمواوغلی،احسان الله خان دوستدار، خالو قربان ، رضا خان سردار سپه و دهها شخصیت و بازیگر فرعی دیگر داستان بنحوی توصیف و تشریح میشوند که خواننده میتواند درک امروزی و مستقیمی از انان داشته باشد .
سوم – جدا از شرح وقایع عمومی که در هر کتابی در مورد این بخش از تاریخ میتوان انها را خواند و بدانها پی برد ، تاکید نویسنده در مورد وقایعی خاص از جمله واقعه بسیار مهم ملاسرا به طور مفصل و با جزئیات و تطبیق بسیاری از اسناد تاریخی در ان مورد و یا ماجرای کشتی گرچاکف است .این بخش ها از کتاب برایم ویژه وجذاب تر بود. شاید بشود در هر یک از این موارد رمانی جذاب و یا فیلم های سینمایی هیجان انگیزی ساخت .
چهارم – حسن سلیقه نویسنده در جدا سازی دو بخش از تاریخ جنگل تحت عنوان جنبش از شروع پیدایش در بیستم مرداد سال ۱۲۹۴ تا وقوع انقلاب در ۱۴ خرداد ۱۲۹۹ خورشیدی است . این تقسیم بندی درست و تحلیلی را تا کنون در جایی ندیده بودم و اهمیت ان را در نوع تحلیل این بخش از تاریخ گیلان بسیاربا اهمیت میدانم .
پنجم – توجه عمیق نویسنده به بیطرفی در دستیابی به اصل وقایع و ماجراها و بویژه نقش شخصیتها به انگونه که در واقعیت بود در وقوع حوادث است .نقد و بررسی نوشته هایی از جمله ، کتاب دکتر شاهپور الیانی (نهضت جنگل و معین الرعایا) و یا کتاب دوست و همکار قدیمی ام مرحوم افشین پرتو (گیلان و خیزش جنگل) و تطبیق موارد مطروحه انان با اسناد مختلف ،خواننده را بیش از همیشه به اصل ماجراها نزدیک میکند . دکتر عظیمی در همه موارد جای شک و تردید را در مورد برخی از وقایع به علت عدم دسترسی به اسناد نهایی در ذهن خواننده ایجاد نموده تا بگوید که جای پژوهش های بعدی نیز همچنان خالی بوده و این بازشناسی محققانه باز هم باید ادامه یافته و به طور واضح اعلام میکند که من همه حرفها را تمام نکردم .
ششم – روکرد جذاب تاثیر جغرافیا بر تاریخ است که در نوشته های دکتر عظیمی عموما با ان مواجه میشویم . تاثیر حضور میرزا در منطقه جلگه ای کسما و یا در دل کوهستانهای منطقه آلیان و کیش دره و زیده و تاثیر عمیق این مناطق بر نوع بروز وقایع را بسیار دوست داشتم و از ان لذت بردم .در همین زمینه رابطه چهره های قدرتمندی مثل حاج احمد کسمایی در فشار سنت بر گرده جنبش جنگل و یا تاثیر توانایی های مالی و حتی راه بلدی جغرافیایی حسن خان آلیانی در کوهستانهای گیلان، بر روند حوادث و تاثیر بر شخصیت و تصمیمات میرزا ، نگاهی جدید است که توجه خواننده را به خود جلب میکند .
هفتم – نگاه نسبی گرایی در تحلیل شخصیت های جنبش و انقلاب جنگل است . در این کتاب هیچ شخصیتی با شاخص همه یا هیچ بررسی نمیشود . ان مقدار که راقم این سطور از علوم رفتاری و روانشناسی میداند ، در بسیاری از مواقع با توجه به تاثیر متن حادثه ، نمیشد رفتاری غیر از انچه اتفاق افتاد از یکی از شخصیت های داستان بروز کند . این یعنی، کمی پیاده شویم و کفش ان آدم را در ان تاریخ بپوشیم وراه برویم و انصاف را در قضاوتهای تاریخی براحتی بر باد ندهیم .
در مورد این کتاب ارزشمند بسیار میتوان گفت و نوشت . اما در سراسر زمانی که در نوشیدن شراب شهد گونه وقایع با قلم جادوئی دکتر عظیمی، مست میشدم ،با خود میگفتم ایکاش بشود دوستان و دانشجویان و فرهیختگان دست کم گیلانی ، این کتاب را بخوانند ، ایکاش بشود جلسات بحث و گفتگویی در بخش بخش موارد مطروحه در این کتاب با حضور نویسنده برگزار شود . ایکاش بشود از بینش حاصله از این کتاب برای روشنگری و راه یابی موارد سیاسی جاری استفاده نماییم .
آری انکه تاریخ نمیخواند و نمی داند، حتما اشتباهات خود را درآب و خاکی ،که درآن زندگی میکند ، چند باره و چندباره تکرار میکند و هزینه های بسیاری برای آن میپردازد.
