گیل نامه / چند وقت پیش و پس از حملات تروریستی و مرگبار به مساجدی در نیوزیلند،یک تصویر روی صفحه اول خبرگزاری ها و روزنامه های جهان رفت و آن تصویرِ بانوی نخست وزیرِ نیوزیلند،جاسیندا آردرن بود که با حجاب به عیادت قربانیان و مجروحان رفته بود.از همان زمانِ انتشار این عکس این سوال در ذهنم شکل گرفت که آیا این حرکت هم یکی از کنش های پوپولیستیِ یک سیاستمدار است ؟اگر پوپولیستی است آیا کنشی مثبت است یا منفی؟
در روزها و ماه های اخیر در پارلمان شهری ما هم شاهد نطق ها و اتفاقات جدید و عجیبی بودیم که عمق این سوالات را بیشتر کرد،از آن سرلیست امید که مخالفانش را جلبک خواند و با نیت پنج تن ،به سوی انتخاب شهردار پنجم رفت،تا آن جوان خوش پوش و متمدن و اهل گفتگو و روی خندان که داور یک بازی را مستحق نفرت و خشونت هواداران دانست،تا آن یکی که مدعی است تنها کسی است که خود را در فرم شورا اصلاح طلب عنوان کرده و دستی هم در تیمداری دلرد و بر طبل ناسیونالیسم کور میکوبد و به دلیل نرسیدن به لیگ دسته بالاتر، تهدید به کناره گیری از فینالی میکند که یک سرش حضور در جام های آسیایی است،تا آن اصولگرای جوان خوش پوشی که از مردم داری فقط نمایش میز خدمتش را شناخته و از اتاق فکر فقط شوآف ایده های دانش آموزی اش را و کسی نیست از او بپرسد،اینهمه نخبه و کارشناس در این شهر پشت درهای ایده پردازی و مشورت شما هستند اما شما به دانش آموزان مجال بحث میدهید،تا ان نماینده مجلسی که از اختراع کبریت تا افزایش فالوئر اینستاگرامش را جشن میگرد.
همه اینها نشانگر ان است که پوپولیسم در منفی ترین شکلش چقدر مارا احاطه کرده.برای ما که نسلِ زخم خورده پوپولیسم هستیم و بهترین سالهای عمرمان را پوپولیسم تا دندان مسلح بر باد داده و هنوز هر چندوقت یکبار خطر پوپولیسم را حس میکنیم و از آن می ترسیم،شناخت و بررسی جنبه های پوپولیسم شاید راهگشا باشد.
از نظر تعریف واژگانی پوپولیسم، آموزه و روشی سیاسی در طرفداری کردن یا طرفداری نشان دادن از حقوق و علایق مردم عامه در برابر گروه نخبه است و یا به عبارتی بزرگداشتِ مقدس گونه‌ی مفهوم «ملّت» یا «خلق» است که غالبا به صورتِ نوعی برچسب تحقیرآمیز سیاسی استفاده میشود.
داریوش آشوری در کتاب «دانشنامه‌ی سیاسی» برای این واژه معادلِ «مردم‌باوری» را پیشنهاد کرده و می‌نویسد:
«مردم‌باوری خواستِ “مردم” را عین حق و اخلاق میداند و این خواست را برتر از همه‌ی سنجه‌ها و سازوکارها(مکانیسم‌ها)ی اجتماعی می‌شناسد، این اعتقاد همچنین با ایمانی ساده فضایل “مردم” را دربرابر منش فاسد طبقه‌ی حاکم یا هر گروهی که موقعیت سیاسی و اقتصادی و منزلتِ اجتماعی برتر داشته باشد قرار میدهد و می‌ستاید.»
اما آنچه در اینجا سعی میکنم به آن بپردازم آن است که اگر بپذیریم که پوپولیسم و اهمیت به نظر و خواسته مردم از ملزومات کنشِ سیاسی است و هر مدلی از کنشگری سیاسی نیازمند گونه ای از پوپولیسم است ،شناخت انواع پوپولیسم مثبت و منفی که من آنها را پوپولیسم مسلح و مصلح می نامم میتواند برای ما راهگشا باشد تا در دام پوپولیسم منفی و یا مسلح نیوفتیم و از بروز آن جلوگیری کنیم.
در نگاهی ساده میتوان این مولفه ها را برای پوپولیسم برشمرد :
۱.پوپولیسم مسلح بنیان خود را بر ناآگاهی بنا میکند و بر موج عوامفریبی سوار میشود.از همین رو این مدل از پوپولیسم ضد آگاهی و آگاهی زداست. پوپولیسم مسلح در پی فریب توده هاست.اما پوپولیسم مصلح بر بنای آگاه سازی جامعه و توده ها استوار است و سعی میکند جامعه ای آگاه تر را تولید کند.
۲.پوپولیسم مسلح ضد نخبگان و الیت هاست و منشا تمام انحرافات و مشکلات را نخبگان جامعه معرفی میکند و دائما بر آن است که توده ها را علیه روشنفکران و الیت ها بشوراند،در حالی که پوپولیسم مصلح بر آن است که سهم همه ی جامعه را در مشکلات و انحرافات بیان کند و علنی سازد،نه ضد توده هاست و نه ضد نخبگان.پوپولیسم مصلح میکوشد منشا دردها را از نگاهی واقعی به مردم نشان دهد.
۳.پوپولیسم مسلح به شدت “دوگانه ساز” است و حیات و معاشش بر سفره ی دوگانه های “دیگری ساز” ایجاد میشود.این پوپولیسم بر طبلِ تعمیق دوگانه هایی نظیر “فقیر و غنی”،”شهر و روستا”،”ملی و ضد ملی”،”بالای شهر و پایین شهر” و اینگونه دوگانه ها میکوبد و به جای آنکه این دوگانه ها را کمرنگ کند و در صدد رفع آنها باشد ،به تشدید آنها کمک میکند،در حالیکه پوپولیسم مصلح ،دوگانه سازی های کاذب را آفتِ جامعه میداند.
۴.پوپولیسم مسلح اتحاد و انسجام زداست و اگر هم اتحادی تولید میکند،اتحاد بخشی از توده ها علیه بخش دیگر است.اتحاد و انسجام در جامعه و بین مردم نمیتواند بستر مناسبی برای تولد پوپولیسم مسلح باشد ،اما پوپولیسم مصلح در صدد انسجام و اتحاد در جامعه است و شرایط آشتی را مهمترین عامل رفع مشکلات میداند.
۵.از آن رو که پوپولیسم مسلح در شرایط بحران بیشتر و بهتر امکان بروز و ظهور دارد،خود نیز در پی ایجاد بحران است.شاید از آن رو که در بحران ها، آگاهی و اندیشه جای خود را به احساس میدهد،جامعه بیشتر آمادگی پذیرش پوپولیسم مسلح را دارد.از آنسو اما پوپولیسم مصلح ضد بحران است چون تغییر و اصلاح در شرایط بحرانی رخ نخواهد داد.
۶.پوپولیسم مسلح در پی تغییرات کمّی و سطحی است و جامعه را به کمیت و سطح مشغول میکند و بر می انگیزد،اما پوپولیسم مصلح در پی تغییرات کیفی و عمیق تر است ،تاکید پوپولیسم مسلح بر آمار و ارقام و تعداد پروژه هاست نه میزان و کیفیت تاثیر آنها،چرا که معتقد است آنچه بیشتر به چشم توده و عوام می آید ارقام بزرگ است.
۷.زیستِ پوپولیسم مسلح وابسته و پیوسته نفرت و خشونت است.بر بستر خشونت میتوان هر نوعی از دیگری را ساخت و هر دشمنی را برای برانگیختن احساسات عوام و توده ها برساخت.اما پوپولیسم مصلح بر تساهل و مدارا استوار است.هر نوعی از دیگری های موجود نه دشمنِ ایدئولوژیک هستند و نه زیست ما را به خطر می اندازند.زیستن در کنار هم و پذیرفتن اختلافات پیش زمینه گفتگو و اصلاح است.
۸.پوپولیسم مسلح از آنرو که حامیانِ پروپاقرص خود را از میان توده های بی شکل مردم و جامعه می یابد،به شدت ضد تشکل یابی و تحزب و شکل گیری جامعه مدنی است و تلاش میکند هرگونه تحزب گرایی و تشکل یابی را تحقیر کند،در نبود جامعه متشکل و حذف نهادهای واسط،پوپولیسم مسلح میتواند مستقیم با توده های مردم ارتباط بگیرد و تاثیر بگذارد.اما پوپولیسم مصلح برای ایجاد تغییر و اصلاح ساختارها نیازمند جامعه مدنی و متشکل است.
۹.تمرکز پوپولیسم مسلح بر وعده ها و شعارهاست، آنهم وعده هایی کلی و غیر قابل سنجش نظیر برابری و برادری و عدالت ، بدون برنامه مشخص و مدون برای رسیدن به آنها.در فضای مبهم شعارهای کلی هر چیزی را میتوان به خورد جامعه بی شکل و توده ای داد.اما پوپولیسم مصلح بر شعارها و اهداف مشخص،زمانمند،با برنامه اجرایی مشخص استوار است.
۱۰.پوپولیسم مسلح از ابزار افشا و انگ زنی برای حذف نخبگان استفاده میکند و به شدت از شفافیت گریزان است.در نبود شفافیت به راحتی میتواند هر رقیبی را با برچسبهایی عوام پسند از میدان به در کنند.اما پوپولیسم مصلح ترجیح میدهد همه سازوکارها شفاف باشند تا فضایی برای افشاگری های بی سند باقی نماند .
۱۱.پوپولیسم مسلح بر پروپاگاندای تبلیغاتی و دروغهای بزرگ تاکید دارند و از نظرشان هر چه دروغ بزرگتر باشد ،باورپذیرتر خواهد بود.پوپولیسم مسلح به جای تاکید بر آزادی رسانه های مستقل بر رسانه های کنترل شده و پرتعداد و وابسته تاکید دارد.بر خلاف پوپولیسم مصلح که با کمک به آزادی رسانه ها بر آگاهی بخشی آنها تکیه میکنند.
۱۲.شاید آخرین و اما آشکار ترین خصلت پوپولیسم مسلح شکل عوام شدن آنهاست،به گونه ای که غالبا نمایشی از زیست عوامانه و شبیه به اکثریت جامعه را ترتیب میدهند و با تحریک عواطف عوام و توده ها عقل انها را از کار می اندازند.پوپولیسم مصلح اما به جای تظاهر به زیست عوامانه ،زیستِ عاقلانه را ترویج میکند.
گیل نامه / انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر میشود.
#گیل نامه
