همسفر با زنبورها از کندوهای پرعسل تا گذر از موانع تولید

به گزارش گیل نامه /  اینجا هم هوایش هوای دیگری است و هم سر و وضع آدم هایی که پاتوق چند ماهه شان اینجاست، با دیگران فرق می کند ؛ سر تا پا سفید ، کلاه ، تور و دستکش های کاملا سفید.
چشم که وا می کنی صبح اول وقت ، چتری از ابر، بر سر آسمان و زمین ِ اینجا سایه افکنده و این ابرهای نزدیک به زمین در طول روز چند باری، بخش هایی از طبیعت سبز کوهستان را در دل خود پنهان می کند ؛ درست مثل نقاشی کودکانه ای از طبیعت که با پاک کن ، بخش هایی از آن پاک شده باشد.
اینجا به غیر از بوی چمن و گل های رنگارنگ که دشت را پُر کرده، همه چیز بوی سکوت می دهد به جز صدای ِوز ِوز و همهمه زنبورهایی که گاه گاهی این سکوت کوهستان را می شکند.
زنبورهایی که هم مسیر باد ، با شمیم گل های بهاری و بوی چمن همراه می شوند و کیلومترها به دنبال شهد گل پرواز می کنند، تا کُلنی های رنگانگ چوبی را که در دامن سبز کوه چیده شده ، از عسل پر کنند.
اینجا گردنه حیران است و آقا جهان این روزها پای کندوهایش ، سخت مشغول برداشت عسل است.

خیلی ها در گیلان مثل آقا جهان دل به کندوهای شان بسته اند و همراه با زنبورها از جلگه به مناطق میان بند و از آنجا به مناطق ییلاقی کوچ می کنند تا این حشرات مفید اجتماعی ، هم به گرده افشانی گیاهان مرتعی و درختان جنگلی و باغی کمک کنند و هم حفره های ۶ گوشه موم ها را برای شان پر از عسل.
آنطور که میرحجت علی اکبرنژاد معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید : ۴ هزار و۶۴۰ زنبوردار در این استان پارسال ۵ هزار تن عسل به ارزش تقریبی ۲۱۰ میلیارد تومان تولید کردند که البته ارزش اقتصادی گرده افشانی این زنبورها، به ویژه برای درختان میوه ، بسیار بیشتر است.
وقتی آب و هوای خوش، کندوها را پُر عسل تر می کند.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید : اگرچه سهم گیلان در تولید عسل در کشور ۶ درصد است و این استان از این لحاظ در جایگاه پنجم تولید قرار دارد اما آب و هوای مساعد ، وجود ییلاق های متعدد پر گل و گیاه، درختان پرشکوفه جنگلی از جمله لـِلیکی و خرمالوی جنگلی، باغ های مرکبات ، کیوی، آلوچه و گیلاس و بوته های انبوه تمشک باعث شده برداشت عسل در هر کندو در گیلان حدود ۲ برابر بیشتر از میانگین کشوری باشد.
به گفته میرحجت علی اکبرنژاد از هر کندو در کشور بطورمیانگین ۱۱و نیم کیلوگرم عسل برداشت می شود که این رقم در گیلان ۱۹ کیلوگرم است.
البته وی پیش بینی می کند امسال عسل تولیدی این استان ۱۰ درصد بیشتر از پارسال باشد.
میرحجت علی اکبرنژاد دلیل این افزایش محصول را رشد خوب گیاهان و گل ها به علت بارندگی های خوب پاییز و زمستان پارسال و هوای مساعد بهاری امسال در مناطق مرتعی اعلام کرد.

عسل ؛ سلطان محصولات زنبور و محصولاتی دیگر از دل کندوها
کارشناس مسئول زنبورعسل سازمان جهاد کشاورزی گیلان می گوید : شاید خیلی ها فکر می کنند با زنبورداری فقط می توان عسل تولید کرد اما بسیاری از زنبورداران در کنار تولید عسل، محصولات دیگر از جمله ژل رویال ، موم ، بَر ِ موم، گرده و زهر ِزنبور هم تولید می کنند ؛ محصولاتی که گاهی تا ۱۰۰ برابر قیمت عسل می ارزد.
مریم میرزایی با بیان اینکه قیمت هر کیلوگرم عسل در بازار بطورمیانگین ۱۰۰ هزار تومان است گفت : این درحالی است که هر گرم ژل رویال که در درمان بسیاری از بیماری ها از جمله زخم های گوارشی کاربرد دارد و در کشورهایی چون ژاپن و کره به عنوان اکسیر زندگی و طول عمر شناخته شده است، ۱۲هزار تومان است و این یعنی هر کیلوگرم ژل رویال ۱۲میلیون تومان می ارزد.
او در تشریح ارزش محصولات جانبی زنبورعسل گفت : زنبورداران گیلانی پارسال به جز پولی که از فروش عسل به دست آوردند، حدود ۵ تن گرده گل به ارزش یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان، ۵ تن بَر ِموم به ارزش ۵۸۵میلیون تومان، ۴۵ کیلوگرم ژل رویال به ارزش ۵۴۰ میلیون تومان و ۸۷ تن موم به ارزش ۵۲۰ میلیون تومان تولید کردند ؛ البته زنبورداران بخشی از این محصولات جانبی را برای مصرف خانوارهای خود استفاده کرده اند و بخشی دیگر را فروختند.

محصولی شیرین و درآمدی شیرین تر اما هم مسیر با موانع بسیار
گفتگو با زنبورداران و کارشناسان زنبورداری حکایت از آن دارد که پرورش زنبور عسل در گیلان با مشکلاتی چون حمایت های کم دولتی ، کمبود و گرانی نهاده های زنبورداری از جمله موم، کندو و دارو ، نداشتن برند شناخته شده و نبود صنایع بسته بندی و فرآوری عسل و بیمه نبودن زنبوردارن روبروست.
خیلی از زنبورداران اگرچه با یادگیری شیوه های برداشت محصولات جانبی زنبور توانسته اند در سال های اخیر درآمد بیشتری از زنبورداری کسب کنند و از این موضوع راضی اند اما در عین حال بیشتر آنها مشکلات مشترکی دارند.
مثل علی نوروزی که برای اینکه شهد زنبورهایش به راه باشد، از نیمه دوم بهمن تا اوایل اردیبهشت از رودسر به مازندران می رود تا گل های مزارع کلزا به داد کندوهایش برسند و از تیر ماه تا شهریور هم که هوا گرم تر و گل و گیاه در پایین دست کم است، راهی مناطق کوهستانی اشکورات رودسر می شود.
او که از سن ۱۷سالگی، دست به کندو شده و ۱۸سال است، زنبورداری می کند می گوید: با ۲۰۰ کندویی که دارد ، در آمد سالانه اش از فروش عسل ۳۰۰ میلیون تومان است و تولید محصولات جانبی از زنبور هم سالانه ۱۰۰ میلیون تومان به دخلش اضافه می کند.
این دارنده مدرک کارشناسی ارشد حقوق که دوره زنبور درمانی را در کشور آمریکا گذرانده اگر چه می گوید اهل گلایه نیست و معتقد است : باید پاها را روی پدال سرعت تلاش گذاشت تا تولید جان بگیرد اما در عین حال از حمایت های کم از حرفه زنبورداری گلایه دارد.

علی نوروزی با اشاره به اهمیت کار گرده افشانی زنبورهای عسل در به بار نشستن محصولات زراعی و باغی افزود : برای همین در بسیاری از کشورها باغداران برای اینکه زنبورداران کندوهای شان را به باغ های شان بیاورند ، هزینه پرداخت می کنند اما در گیلان با وجود اینکه زنبورداران حاضرند این کار را رایگان انجام دهند، چنین زمینه ای فراهم نیست و از مسئولان انتظار می رود با رایزنی با باغداران و تشریح اهمیت گرده افشانی، این زمینه را برای زنبورداران فراهم کنند تا از شکوفه ها برای زنبورهای عسل استفاده کنند.
این جوان ۳۵ ساله با بیان اینکه کوچ همراه همیشگی زنبورداران است گفت : متاسفانه در برخی مواقع برخی از اهالی مناطق ییلاقی و گاهی هم حفاظت محیط زیست ، با اتراق زنبورداران مخالفت می کنند و از طرفی گرفتن محصولاتی چون ژل رویال از کندو و پیوند ملکه به مکان مناسب سر بسته و تاریک دارد که مجبوریم این کار را در چادر انجام دهیم.
تعدادی از زنبورداران هم از کمبود و گرانی نهاده های زنبورداری از جمله موم، کندو و دارو گلایه داشتند و گفتند : برخی از داروها به ویژه داروهای ارگانیک که برای مقابله با آفاتی چون کنه واروا و بیماری نوزما یا اسهال زنبور کاربرد دارد، کمیاب است و اگر هم پیدا شود گران است.
این زنبورداران یادی از گذشته ها کردند و گفتند : حدود ۱۲ سال پیش دامپزشکی داروهای مقابله با بیماری های کندو را بین زنبورداران توزیع می کرد اما چند سالی است خبری از این حمایت ها نیست و مجبوریم دارو را آزاد بخریم و از آنجا که بیشتر وقت ها در مناطق ییلاقی و دور دست هستیم، تهیه دارو از داروخانه های دامپزشکی در شهرها برای مان سخت است.
برخی از این زنبورداران اذعان داشتند : در برخی مواقع با وجود اینکه داروها را تهیه و استفاده می کنیم ، چند کیلومتر آنطرف تر ، زنبورهای آلوده از کندوهای زنبوردارنی که نتوانسته اند این داروها را تامین کنند ، به کندوهای ما می آید و آن را آلوده می کنند ؛ برای همین بهتر است مقابله با بیماری های زنبور عسل همگانی و از طریق نهادهای متولی انجام شود ، تا نتیجه بخش باشد.

سهم حشره اجتماعی کوچک از خدمات دامپزشکی
رییس اداره بهداشت و مبارزه با بیماری های طیور ، زنبور عسل و کرم ابریشم اداره کل دامپزشکی گیلان علت توزیع نکردن داروهای یارانه ای بین زنبورداران را حذف اعتبارات این بخش با اجرایی شدن قانون هدفمندی یارانه ها اعلام کرد و گفت : اداره کل دامپزشکی فقط بر نحوه توزیع این داروها در داروخانه های دامپزشکی نظارت دارد.
مسعود کامران زاده با تاکید براین موضوع که عامل برخی بیماری های زنبور عسل همواره در محیط طبیعی وجود دارد و بهتر است قبل از اینکه بیماری شود، با مدیریت صحیح از آن پیشگیری کرد افزود : متاسفانه برخی از زنبورداران هنوز آنطور که باید با مدیریت صحیح کندو آشنا نیستند و حتی زمان و شیوه درست استفاده از داروها را هم نمی دانند و ممکن است گاهی نزدیک برداشت عسل از این داروها استفاده کنند که رسوب داروها در عسل را در پی خواهد داشت.
وی با بیان اینکه زنبورداران زیادی در سال با آوردن نمونه زنبورهای بیمار یا تشریح شرایط کندوهای شان به اداره های دامپزشکی استان مراجعه می کنند و مشاوره می گیرند گفت : کارشناسان این اداره کل تابستان و پاییز- زمان شیوع بیماری های زنبور عسل- ۵ تا ۶ بار از زنبورستان ها بازدید می کنند و از نزدیک به زنبورداران مشاوره می هند.
رییس اداره بهداشت و مبارزه با بیماری های طیور ، زنبور عسل و کرم ابریشم اداره کل دامپزشکی گیلان می گوید : این اداره کل آمادگی دارد شیوه های مدیرت صحیح کندو را به زنبورداران آموزش دهد اما از آنجا که زنبورداران برای یافتن گل های تازه مرتب در کوچند، دسترسی به آنها سخت است اتحادیه زنبورداران استان می تواند حلقه واسط ما با زنبورداران باشد.

زنبورستان ها زیر سایه اتحادیه زنبورداران
رییس اتحادیه زنبورداران گیلان هم با تاکید براین موضوع که بیشتر زنبورداران دوره های لازم را از طریق این اتحادیه گذرانده اند و اغلب دانش کافی درخصوص مدیریت کندو را دارند گفت : مشکل اصلی کمبود و گرانی نهاده های زنبورداری برای اعمال مدیریت کندوست.
قلی زاده در این باره مثالی زد و گفت : امسال قیمت ورقه های موم که باید در کندو جا گذاری شود ۳ برابر قیمت پارسال است و از طرفی چوب مورد نیاز برای ساخت کندوها که باید از گونه های جنگلی راش و توسکا تهیه شود کم است.
او با گلایه از سخت گیری های اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گفت : این نهاد حتی اجازه استفاده از درختان خشکیده جنگلی را هم به زنبورداران نمی دهد و در کارگاه های کندوسازی هم در مواقعی سخت گیری های زیادی اعمال می کند.
رییس اتحادیه زنبورداران گیلان مشکل بیمه را یکی از دغدغه های مهم زنبورداران اعلام کرد و افزود : قرار بود از محل هدفمندی یارانه ها اعتبارات بیمه زنبوردارن تامین شود اما این کار فقط در ۲ سال اول انجام شد و فقط ۶۳۰ نفر از ۴ هزار زنبوردار گیلان بیمه شدند و بقیه بلاتکلیفند .
فریدون قلی زاده با تاکید بر اینکه این مشکل همه زنبورداران کشور است گفت : بارها این موضوع را با مسئولان وزارت جهاد کشاورزی، اتحادیه زنبورداران کشور و نمایندگان مجلس در میان گذاشته ایم اما ظاهرا کمبود اعتبارات مانع اصلی است.
وی افزود : برای نخستین بار صندوق حمایت از توسعه زنبورداری کشور با استفاده از یک برند مطرح کشوری، بنا دارد عسل های هر استان ازجمله گیلان را به نام این برند و شناسه همان استان بسته بندی و توزیع کند که به نظر می رسد مشکل نبود برند تا حدودی حل شود و عسل گیلان شناخته شده تر شود.

البته بسیاری از زنبورداران و حتی مدیر صنایع تبدیلی وغذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان معتقدند اگرچه بسته بندی و فرآوری ارزش افزوده بالایی به دنبال دارد اما ذائقه مردم بیشتر با عسل های فله ای جور است و با این تفکر که عسل های فله ای عسل طبیعی و سالم است، ترجیح می دهند عسل هایی که در ظرف یک بار مصرف و دبه های پلاستیکی فروخته می شود را بخرند.
البته زنبورداران هم می گویند :عسل فله ای راحت تر به فروش می رسد و تمایلی به بسته بندی عسل های تولیدی شان ندارند.
مدیر صنایع تبدیلی وغذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان هم با اشاره به زمان ماندگاری فساد ناپذیری عسل به این موضوع اذعان دارد .
دکتر قاسم جوادزاده می گوید : بهترین شیوه بسته بندی و توزیع عسل در دنیا با توجه به گران بودن این محصول بسته بندی در مقیاس کوچک ان است ؛کاری که در ۳ واحد بسته بندی و فراوری عسل در گیلان انجام می شود .
وی با اشاره به ۵ هزار تن عسل تولیدی در گیلان گفت : ظرفیت بسته بندی و فرآوری این صنایع در گیلان ۲ هزار تن است که با توجه به سهم ۵ هزار تنی این استان در تولید عسل ، کافی به نظر می رسد.
مدیر صنایع تبدیلی وغذایی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با تاکید براین موضوع که توسعه صنایع بسته بندی عسل مستلزم تامین حج بالایی از نقدینگی از سوی صاحیان این دست صنایع است و از توان شان خارج است گفت : مهم ترین راهکار در این باره تشکیل زنجیره تولید در حوزه زنبورداری است .

زنبور عسل همه چیز تمام
در تشریح اهمیت زنبور عسل همین بس که سوره ای در قرآن به نام این حشره کوچک اجتماعی نازل شده و صراحتا آمده است : ” از درون شکم زنبور عسل نوشیدنی خاصی خارج می شود ، به رنگ های مختلف که در آن شفای مردم است. ”
بی شک افزایش توان تولید محصولی که خداوند شفای مردم را در آن می داند و از طرفی تحقیقات طب نوین و مکمل هم بر خواص درمانی آن و محصولات جانبی دیگرش تاکید دارد، باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
حالا که تولید محصولات جانبی از زنبور و درآمد زا بودن آن و از طرفی سفره رنگین از شهدِ طبیعت گیلانِ خوش آب و هوا ، خیلی ها را راغب همسفر شدن با زنبور های عسل کرده ، باید دید هم و غم مسئولان برای هموار کردن مسیر تولید چقدر راهگشاست و چقدر می تواند کام تولیدکنندگان و مردم را شیرین تر کند ؟

صداوسیما

#گیل نامه